مشبککاری که در انگلیسی Lattice work نامیده می‌شود، با نام‌های دیگری از قبیل چشمه چشمه یا پنجره پنجره نیز شناخته می‌گردد. مشبککاری که یکی از هنرهای قدیمی دستی ایران محسوب می‌شود، درآوردن یک طرح خاص بر روی سطوح مختلف به صورت پنجره پنجره است به طوری که پشت پنجره‌ها کاملاً قابل مشاهده می‌باشند.
مشبککاری بر روی سطح مختلف قابل انجام است اما از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به چوب یا فلز اشاره کرد. در این مقاله، به بررسی هنر زیبا و ظریف مشبک کاری پنجره می‌پردازیم. اما پیش از آن، نگاه مختصری بر تاریخچه‌ی این هنر قدیمی و زیبا می‌اندازیم.
تاریخچه‌ی هنر مشبک کاری پنجره
همانطور که گفته شد، هنر مشبککاری یکی از هنرهای قدیمی ایرانی به شمار می‌رود که با پیشرفت تکنولوژی دچار تغییر و تحول شده است و امروزه، نقش مهمی در بناهای معماری ایفا می‌کند. از همان زمانی که انسان شروع به ساختن خانه کرد، همواره وارد کردن نور به داخل خانه یک مسئله‌ی چالش‌برانگیز بوده است.
به این ترتیب بود که به فکر ساختن پنجره برای خانه‌های خود افتاد. در ابتدا، پنجره‌ها را با سوراخ و شبکه شبکه کردن سنگ، برگ یا چرم می‌ساختند تا نور و هوا از بیرون وارد خانه شود. برخی از افراد هنرمند، ذوق و استعداد خود را صرف طراحی این پنجره‌ها کردند و در نتیجه، هنر مشبک کاری پنجره به شکل رسمی آغاز شد.
هنر مشبک کاری پنجره در ایران
بسیاری از ایرانیان، مشبک کاری پنجره را پنجره‌های اورسی می‌شناسند. استفاده از این نوع پنجره‌های زیبا و ظریف بیشتر در دوران صفویه رواج داشته است به طوری که بخش مهمی از معماری این دوران را تشکیل می‌دهد. پنجره‌های اورسی، پنجره‌های مشبککاری شده‌ای هستند که طرح‌های هندسی آن‌ها توسط شیشه پر می‌شوند.
به طور کلی، از هنر مشبککاری بیشتر به منظور تزیین درها و پنجره‌ها استفاده می‌شود. با این وجود، همانطور که در ابتدای مقاله نیز بدان اشاره شد، امکان مشبککاری بر روی چوب و فلز نیز وجود دارد. در نتیجه، امروزه می‌توان این هنر را در وسایل خانه نیز مشاهده کرد و از آن لذت برد.
انواع مشبک کاری روی پنجره
صرف‌نظر از سطحی که مشبک‌کری بر روی آن انجام می‌شود، این هنر را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
- مشبککاری کامل: مشبککاری کامل به صورت یکپارچه روی سطح مورد نظر (معمولاً چوب) انجام می‌شود. هنرمند باید به کمک یک اره مویی، طرح مورد نظر را بر روی سطح کار یکپارچه درآورد. این کار به دقت و مهارت بسیار زیادی نیاز دارد چراکه اگر اشتباهی رخ دهد، برطرف کردن آن بسیار دشوار خواهد بود. حتی ممکن است یک اشتباه کوچک موجب خراب شدن کل طرح شود.
- مشبککاری منفصل: اگر طرح‌های مشبککاری به صورت جدا از هم باشند، نوع مشبککاری را منفصل می‌نامند. در این صورت، طرح‌ها باید به یکدیگر متصل شوند تا طرح نهایی حاصل گردد. به این نوع مشبککاری، جدا جدا هم گفته می‌شود که نسبت به مشبککاری کامل آسان‌تر است. علاوه بر این، در صورت بروز خطا می‌توان به راحتی آن را برطرف نمود.
نمونه‌های زیبای مشبک کاری پنجره را می‌توان در اکثر خانه‌های قدیمی مشاهده کرد.
