مشبک‌کاری، هنری است که معمولاً روی سنگ، چوب، فلز یا استخوان انجام می‌شود. این هنر منحصر به فرد را می‌توان ترکیبی از سه هنر معرق‌کاری، گره‌چینی و منبت‌کاری دانست. در ایران قدیم، از این هنر در صنایع مختلف به خصوص ساخت پنجره استفاده می‌کردند.
مشبک کاری روی چوب معمولاً به دو شکل انجام می‌شود:
- یکپارچه: بدون استفاده از چسب برای اتصال قطعات برش خورده؛
- جدا جدا که به آن نازک‌کاری نیز گفته می‌شود. در این روش از مشبک‌کاری، قطعات به صورت جداگانه برش داده می‌شوند و سپس با چسب به هم متصل می‌گردند.
تاریخچه مشبک کاری روی چوب در ایران
مشبک کاری روی چوب در ایران، تاریخ بسیار غنی دارد. بسیاری از آثار به جای مانده از ایران باستان دارای نقش و نگارهای مشبک‌کاری شده هستند. حتی این آثار را می‌توان در دوره‌ی هخامنشی بر روی چوب‌های سختی که از سرزمین‌های دور می‌آوردند، نیز مشاهده کرد.
یکی از آثار قابل توجه‌ی دوران زندیه و قاجاریه نیز پنجره‌های چوبی مشبک‌کاری شده به نام اورسی است. این پنجره‌های چوبی را معمولاً با شیشه‌های رنگی تزیین می‌کردند. نمونه‌های برجسته از پنجره‌های چوبی اورسی را می توان در آثاری از قبیل ارگ کریمخان، خانه محتشم، بنای دیوانخانه ، باغ دولت آباد ، موزه چهل ستون، حسینیه ها و مسجد جامع قزوین مشاهده کرد.
مراحل مشبک کاری روی چوب
همانطور که گفته شد، پنجره پنجره یا چشمه چشمه ساختن یک شی چوبی را مشبک کاری روی چوب می‌نامند. مشبک کاری چوب دارای چندین مرحله است که به اختصار به شرح زیر می‌باشند:
- طراحی نقش موردنظر به منظور پیاده کردن بر روی چوب؛
- آشنایی با انواع چوب؛
- آشنا شدن با ابزار و روش درست مشبک‌کاری و درودگری؛
- یاد گرفتن اصول پایه‌ای سایر رشته‌های مرتبط با مشبک‌کاری.
از جمله رشته‌های مرتبط با مشبک کاری روی چوب می‌توان به معرق‌کاری، موزائیک‌کاری، رنگ‌کاری و رویه‌کوبی اشاره کرد. فردی که قصد مشبک‌کاری بر روی چوب را دارد، حتماً باید آشنایی مختصری با اصول و مبانی پایه‌ای این چهار هنر داشته باشد.
به طور کلی، مشبک‌کاری را می‌توان یکی از شاخه‌های اصلی منبت‌کاری در نظر گرفت. از این هنر در ساخت و تزئین وسایل لوکس و تجملی استفاده می‌شود. مشبک‌کاری علاوه بر چوب، بر روی استخوان و عاج نیز انجام می‌شود.
در مشبک کاری روی چوب به ابزار و وسایل خاصی نیز است، از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کاغذ، چسب چوب، مته، اره مویی، کمانه مشبک، سمباده، چکش، گازانبر، چوب یا تخته سه لایی، آلومینیوم، مس و چرم اشاره کرد.
مشبک کاری روی چوب به این شکل است که ابتدا طرح مورد نظر رسم می‌شود و سپس، آن را بر روی تخته چوب می‌چسبانند. در گام بعدی، نقاط برش را علامت‌گذاری می‌کنند و از یک مته برای سوراخ کردن این نقاط استفاده می‌شود. سپس، قسمت‌های اضافی طرح را به کمک یک اره مویی تیز جدا می‌کنند. از یک سمباده نیز برای پرداخت نهایی و صیقلی کردن نقش برش داده شده، استفاده می‌گردد.
مشبک کاری روی چوب نیاز به دقت و صبر بسیار زیادی دارد. مدت زمان انجام این کار بر اساس پیچیدگی طرح انتخابی مشخص می‌شود. به عنوان مثال، ساخت برخی از تابلوهای مشبک‌کاری شده حدود یک سال زمان برده‌اند.
